بیانات

حضرت آیت‌الله رضایی تهرانی در این نشست بیان داشتند که پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلم) با چالش بیان وجه باطنی امامت و ولایت تکوینی امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) مواجه بودند، چراکه جامعه آن زمان ظرفیت درک چنین مفاهیمی را نداشت. ایشان با احتیاط و در قالب اشاره‌هایی مانند حدیث «لولا أننی أخاف...» به فضایل حضرت علی (علیه‌السلام) پرداختند. در عصر حاضر، با تأثیر انقلاب اسلامی و نقش عارفانی مانند امام خمینی (رحمت‌الله‌علیه)، اقبال به عرفان افزایش یافته و حوزه‌های علمیه موظف به تخصصی‌تر کردن این مباحث شده‌اند. عرفان با اخلاق تفاوت‌های بنیادین دارد: عرفان به «فناء نفس» و طهارت ذاتی می‌رسد، درحالی‌که اهدف اخلاق، اعتدال صفات است. عرفان مبتنی بر عشق و شهود است و قابل‌وصف نیست، اما اخلاق بر عقل و دستورالعمل‌های عملی استوار است. خطرات عرفان مانند تفرعن یا انحراف، به‌مراتب عمیق‌تر از اخلاق است و نیاز به استاد آگاه دارد. در نهایت، عرفان به‌عنوان مسیری بی‌پایان به سمت قرب الهی، جهان‌شناسی جدیدی ارائه می‌دهد که اخلاق فاقد آن است.

در این نشست، حضرت آیت‌الله رضایی تهرانی به بررسی اشتراکات و تفاوت‌های اخلاق و عرفان از منظر اسلامی می‌پردازند. اخلاق به عنوان روشی تربیتی برای تعدیل نفس و رسیدن به فضایل انسانی تعریف می‌شود، درحالی که عرفان با محوریت فنای نفس و وصول به حقیقت الهی، فراتر از اخلاق حرکت می‌کند. تفاوت اصلی در فرمول تغییر است: اخلاق به اعتدال قوای نفس می‌انجامد، اما عرفان به فنا و بقای در خدا منجر می‌شود. عرفان پویاتر، عمیق‌تر، و اسرارآمیزتر است و نیاز به استاد دارد، درحالی که اخلاق اجتماعی‌تر و قابل‌فهم برای عموم است. هر دو به انسان‌سازی توجه دارند، اما عرفان جهان‌بینی جدیدی ایجاد می‌کند و به عصمت می‌رسد، درحالی که اخلاق در حد رفتارهای معتدل باقی می‌ماند. در نهایت، عرفان می‌تواند محصول اخلاق را دربرگیرد، اما عکس آن ممکن نیست.

حضرت آیت‌الله رضایی تهرانی در این نشست بیان داشتند که کتاب سیر و سلوک، طرحی نو در عرفان عملی شیعی با نگاهی نوین به عرفان عملی شیعی می‌پردازد و آن را به مثابه «سفری معنوی» با پنج بخش اصلی (مقدمات، لوازم سفر، مراحل سفر، آگاهی‌های تکمیلی و دستاوردها) تحلیل می‌کند. حضرت آیت‌الله رضایی تهرانی با تأکید بر جامعیت، استناد به آیات و روایات، و پیراستگی از شطحیات، طرحی نظام‌مند ارائه می‌دهد که شامل منازل سفر (مانند عالم ماده، برزخ و عقل)، نقش استاد، آفات مسیر و دستاوردهای توحیدی است. این اثر با تلفیق علمی‌بودن و زبان روان، هم برای طلاب و هم عموم جویندگان معرفت کاربردی است و خلأ متون عرفان عملی شیعی را پر می‌کند.